Tütsüden Atom Saatlerine: İnsanlar Geçmişte Zamanı Nasıl Ölçüyordu?

Tarihte zaman ölçme ihtiyacı, medeniyetlerin gelişimiyle birlikte büyük bir dönüşüm geçirdi. Peki geçmişte insanlar zamanı nasıl ölçüyordu? Güneşin gölgesinden ilham alan ilk yöntemlerden, hassas mekanik sistemlere ve elektrikle çalışan saatlere kadar zamanın izini sürmek insanlık için vazgeçilmez bir uğraş oldu. Her dönemin ihtiyaçlarına uygun olarak geliştirilen bu aygıt ve nesneler, sadece zamanı ölçmekle kalmadı; toplumların günlük yaşamını, ticareti, bilimi ve sanatı da şekillendirdi. Bu yazımızda, geçmişten günümüze zamanı ölçmek için kullanılan aygıtlar neler keşfedeceğiz.

1. Güneş saati

Güneş saati, zaman ölçmenin en ilkel ama en dahiyane yollarından biri! Basitçe anlatmak gerekirse, bir çubuğun (gnomon) gölgesinin düştüğü noktaya bakarak saati öğrenebiliyordunuz. Ne kadar basit değil mi? İlk olarak Babilliler tarafından kullanıldı, sonra Mısırlılar geliştirdi. Yunanlılar ve Romalılar bunu şehir meydanlarına kurarak herkesin zamanı bilmesini sağladı. Stonehenge gibi yapılar bile aslında bir nevi devasa güneş saatleri olarak işlev gördü! Ama tabii ki tek sorun şuydu: Güneş yoksa saat de yok! Bulutlu günler ve gece vakti insanlar farklı çözümler aramaya başladı.

2. Tütsü saati

geçmişte insanlar zamanı nasıl ölçüyordu

Hindistan’da icat edildiği düşünülen bu saat, zaman ölçmenin belki de en mistik yollarından biri! Özellikle Çin kraliyet saraylarında ve tapınaklarda kullanılan tütsü saatleri, kokularıyla zamanın geçtiğini anlamayı sağlıyordu. Nasıl mı çalışıyordu? Yanan tütsü, belirli aralıklarla yerleştirilmiş iplikleri kesiyor, bu ipliklere bağlı küçük ağırlıklar düşerek ‘çın’ sesi çıkarıyordu! İşte size eski zamanların alarmı! Üstelik farklı uzunluktaki tütsüler, dakikaları, saatleri hatta günleri ölçmek için kullanılabiliyordu.

3. Mum saati

Eski Çinliler zaman takıntısı olan bir toplumdu. O kadar ki günün her saatine özel isim vermişlerdi! E peki gece ne olacaktı? İşte burada mum saatleri devreye giriyor! Mumlardaki özel işaretler, erime hızına göre zamanı gösteriyordu. Hatta bazı mumların içine çiviler yerleştiriliyordu. Mum eridikçe çivi düşüp bir metal yüzeye vuruyor ve ‘ding!’ diye ses çıkarıyordu. Yani eski zamanların çalar saati!

4. Su saati (Clepsydra)

Antik dünyanın en doğru zaman ölçüm aleti buydu! Su saati, büyük bir kaptan küçük bir delikle suyun akmasını sağlayarak zamanı gösteriyordu. Babil ve Mısır medeniyetleri tarafından kullanıldı. Yunan ve Roma mahkemelerinde konuşmaların süresini belirlemek için kullanıldı. Çin’de, imparatorluk bürolarında her gelen ve giden evrakın tarihini kaydetmek için su saatleri vardı! Düşünsenize, mahkemedesiniz ve suçunuzun büyüklüğüne göre su kabı doluyor ya da yarım bırakılıyor… Yargıç “su dolana kadar konuşabilirsin” diyor!

5. Kum saati

Geçmişte insanlar zamanı nasıl ölçüyordu sorusunun en bilinen yanıtlarından biri kum saatleri. Bugün hala masa oyunlarında ya da dekor olarak kullanılan kum saatleri, aslında bir dönem hayatın tam ortasındaydı. İlk kez MS 350’lerde kullanılmaya başladı. Orta Çağ’da denizciler, kiliseler ve aşçılar tarafından sıkça tercih edildi. Zamanın kumları akıp gider derken, aslında burada bahsedilen şey tam olarak kum saatiydi! Ama mekanik saatler ortaya çıkınca, kum saatleri yavaş yavaş nostaljik bir objeye dönüştü.

6. Mekanik saat

1275 yılında bir İtalyan rahip tarafından icat edilen mekanik saatler, zamanı ölçmede çığır açtı! Güneş ışığına veya suya bağımlı olmayan ilk saat türüydü. Dişli çarklar, ağırlıklar ve mekanik sistemler sayesinde çalışıyordu. Kısa sürede Avrupa’da yayıldı ve kilise kulelerine, belediye binalarına yerleştirildi. Böylece “kilise zamanı” kavramı ortaya çıktı! İnsanlar çan sesiyle ibadet saatlerini öğrenmeye başladı.

7. Astronomik saat

Sıradan saatlerden farklı olarak, astronomik saatler sadece saati değil, Güneş ve Ay’ın pozisyonlarını, burç takımyıldızlarını ve gezegenlerin hareketlerini de gösteriyordu. Dünyanın en eski üçüncü astronomik saati 1410 yılında Prag’da yapıldı. Çin’de Su Song’un 1092’de yaptığı su çarklı astronomik saat vardı. İbn eş-Şatir 14. yüzyılda İslam dünyasında astrolab saatlerini geliştirdi. Bugün hala bazı şehirlerde astronomik saatleri görebilirsiniz ve inanın, büyüleyici görünüyorlar!

8. Yaylı saat

1500’lerde mekanik saatlerin hassasiyeti hâlâ düşüktü. Günde 2 saat sapma oluyordu! İşte bu noktada ana yaylı saatler devreye girdi ve saatler daha küçük, taşınabilir ve hassas hale geldi. Evlerde kullanılmaya başlandı. Doktorlar nabız ölçmek için, bilim insanları deneyleri zamanlamak için kullandı. Denizciler, konumlarını belirlemek için hassas saatlerden yararlanmaya başladı.

9. Taşınabilir saat

Tarih 1510… Alman saat ustası Peter Henlein, “Keşke saati yanıma alabilsem!” diye düşündü ve hop! İlk taşınabilir saati icat etti. O zamanlar cep telefonları olmadığı için insanlar zamanı öğrenmek için büyük duvar saatlerine ya da kilise çanlarına güveniyordu. Ama Henlein işi kökten değiştirdi ve küçük boyutlu bir saat yaparak onu boyuna kolye gibi takılabilecek hale getirdi.

Tabii, zenginler bu durumu fırsata çevirdi ve saatler kuyumcular tarafından süslenip lüks bir aksesuara dönüştü. 1574’te ise yepyeni bir aşamaya geçildi ve Aziz George’un ejderhayı öldürdüğü anı betimleyen ilk cep saati üretildi. Napoli Kraliçesi 1812’de Breguet’ye bir sipariş verdi: “Saatimi bileğime takmak istiyorum!” Ve böylece ilk kol saati doğdu.

10. Sarkaçlı saat

Sarkaçlı saat denildiğinde akla ilk gelen isim Christiaan Huygens olsa da aslında ilham kaynağı Galileo Galilei. Galileo, sarkaçların düzenli hareket ettiğini fark edip “Bunu saatlerde kullanabiliriz” dedi ama asıl icadı gerçekleştiren kişi 1656’da Huygens oldu.

İlk sarkaçlı saatler günde bir dakikalık hata payıyla çalışıyordu Ama bu yetmez diyen Londralı William Clement, 1670’te hassasiyeti günde bir saniyeye düşürdü. Sigmund Riefler ise 1889’da hatayı günde 0.01 saniyeye indirerek işi zirveye taşıdı. Ve tabii ki Big Ben! Saatçi Sir Edmund Beckett, astronom Sir George Airy ve saatçi Edward Dent iş birliğiyle 1851’de tasarlanan bu dev saat, Westminster’ın sembolü haline geldi. Haftada sadece 2 saniyelik sapma payı olan bu saat, dönemin en doğru saatlerinden biriydi. Geçmişten günümüze zamanı ölçmek için kullanılan aygıtlar yazımıza devam ediyoruz.

11. Kronometre

Düşünsenize, eskiden yarışlarda zaman tutmak tam bir işkenceydi! Neyse ki Samuel Watson 1695’te ilk kronometreyi icat etti ve işler değişti. Asıl patlama ise Jean-Moyes Pouzai ile geldi. 1776’da astronomlar için “Kronograf” adını verdiği bir zaman ölçüm cihazı geliştirdi. Daha sonra Fransız saatçi Nicholas Mathieu Rieussec, at yarışları için ilk modern kronografı üreterek Louis XVIII’e sundu. Bugün kullandığımız spor kronometrelerinin temeli işte bu icatla atıldı!

Peki, Breguet’de çalışan Joseph Thaddeus Winnerl ne yaptı? Günümüzün analog kronometresi için temel sayılan hassas bir mekanizma geliştirdi. 1930’da ise Breitling, ilk modern kronometreyi patentiyle tescilledi. Bugün spor, askeri operasyonlar ve sanayi üretiminde kullanılan hassas zaman ölçüm cihazlarının atası işte bu kronometreler!

12. Yumurta saati

“Yumurtayı ne kadar haşlamalıyım?” sorusunun çözümü: Yumurta Saati! Bu basit ama dahiyane icat, üç dakikalık kum saati olarak mutfakta yerini aldı. Ancak zamanla daha karmaşık mutfak saatleri geliştirildi. En ilginci mi? Domates şeklindeki mekanik zamanlayıcı!

1980’lerde girişimci Francesco Cirillo, bu saatten ilham alarak ünlü Pomodoro Tekniği’ni geliştirdi. Bugün sadece mutfakta değil, verimli çalışma tekniklerinde de kullanılan Pomodoro, işte bu mütevazı mutfak saatlerinden doğdu!

13. Elektrikli saat

Saatlerde elektrik mi? İşte devrim burada başladı! 1840 yılında İskoçyalı Alexander Bain, ilk elektrikli saati geliştirdi. Saat, bir pil yardımıyla elektrik sinyalleri üretiyor ve mekanizmayı çalıştırıyordu. 1930’lara gelindiğinde elektrikli saatler, mekanik saatlerin yerini aldı. 1960’larda ise Platon saatleri (flip saatler) popüler oldu. 70’lerde LCD ekranlı saatler piyasaya çıktı ve saat teknolojisi bambaşka bir boyuta taşındı.

14. Atom saati

Son olarak, bugüne kadar yapılan en hassas saat: Atom saati! 1948’de ABD Ulusal Standartlar Bürosu’nda Harold Lyons, amonyak molekülüyle çalışan ilk atom saatini geliştirdi. 1955’te ise İngiltere’deki bilim insanları sezyum atom saati icat etti. En çılgın olanı mı? 2008’de geliştirilen Stronsiyum Atom Saati! Bu saat, 15 milyar yılda sadece 1 saniye sapma yapıyor! Yani bu saat, Dinozorlar çağından beri çalışıyor olsaydı bile hâlâ doğru zamanı gösterirdi!

Geçmişte insanlar zamanı nasıl ölçüyordu listemizin sonuna geldik. Bu içerik de ilginizi çekebilir:

Kaynak: 1

Kaynak: listelist.comRead More

About
Latest Posts

Diyar21Haber

Diyar21 Haber Ajansı at Diyar21 News

Son Dakika Haber ,Enson Haber, Son Dakika Deprem Haberleri,Diyarbakir Yerel Haber ve Gazete Mansetleri. Diyarbakır Local News , Türkiye, Deprem Haberleri..